“ความตาย” เป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ เป็นสิ่งที่คนเราเข้าไม่ถึง เป็นสิ่งที่หลาย ๆ คนมองว่าน่ากลัว แต่เป็นสิ่งที่ทุกคนจะต้องพบเจอ และไม่มีใครที่เคยสัมผัส แล้วกลับออกมาเล่าให้ใครฟังได้ จึงไม่มีใครสามารถให้คำตอบได้ว่า “ตายแล้วไปไหน” ซึ่ง เมื่อเราไม่สามารถหาคำตอบของเรื่องของความตายได้ เรื่องเล่าหรือตำนานจึงเกิดขึ้นมาเพื่อที่จะปิดช่องเหล่านั้นว่าความตายนั้นคืออะไร และพยายามให้คำตอบของคำถามที่ว่า “ตายแล้วไปไหน”
ภาพยนตร์แอนิเมชั่นเรื่อง Coco (2017) เป็นภาพยนตร์สำหรับเด็กที่ได้นำเอาการตีความเรื่องความตายของชาวเม็กซิโก กับ Dia de los Muertos หรือ “วันแห่งความตาย” มาสร้างความสนุกให้เกิดขึ้นได้แม้แต่กับเรื่องของความตายก็ตาม โดยนอกจากเรื่องของความตายแล้วก็ยังคงมีเรื่องของครอบครัว และบรรพบุรุษอีกด้วย ซึ่งเห็นได้ชัดเลยว่ามีความคล้ายคลึงกับวันเชงเม้งเป็นอย่างมาก ซึ่งนั่นก็อาจจะเป็นอีก 1 สาเหตุที่ทำให้ภาพยนตร์เรื่องนี้เป็นภาพยนตร์ของ Pixar ที่ได้รับรายได้สูงที่สุดในจีนก็ได้ ดังนั้นในบทความนี้เราจะมาวิเคราะห์ เปรียบเทียบเทศกาลของทั้งสองชาติที่ต่างกันราวฟ้ากับเหวนี้กันว่า “มันจะคล้ายกันได้ขนาดนั้นเลยเหรอ ?”
ความเชื่อเรื่องความตายแบบฉบับอเมริกาใต้
ในภาพยนตร์เรื่อง coco นั้นได้มีการนำเอาความเชื่อเรื่องวันแห่งความตาย ที่เป็นเหมือนฮาโลวีน แต่ไม่ใช่ฮาโลวีนมาดัดแปลงให้เข้ากับยุคสมัยได้อย่างลงตัวมากเลยทีเดียว โดยวันแห่งความตายหรือ Dia de los Muertos (การเฉลิมฉลองวันแห่งผู้ล่วงลับ) นั้นเป็นเทศกาลที่จัดขึ้นเพื่อระลึกถึงญาติหรือสมาชิกในครอบครัวที่ได้ล่วงลับไปแล้ว โดยพวกเขามีความเชื่อกันว่า ในวันนี้ ญาติสนิทเหล่านี้จะกลับมาเยี่ยมเยียนครอบครัวของเขาได้เป็นเวลา 24 ชั่วโมง ทำให้ชาวเม็กซิโกร่วมกันทำอาหารเพื่อต้อนรับ
แท่นหรือโต๊ะต้อนรับ
(ofrendas) ของพวกเขาเหล่านั้น จะต้องมีการจัดเตรียมอาหาร และรูปภาพมาเพื่อวางบนแท่น
ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นสิ่งที่ผู้วายชนม์เหล่านั้นชื่นชอบครั้งยังมีชีวิตอยู่ทั้งสิ้น
โดยในวันนั้นเขาจะต้องตระเตรียม ทำความสะอาดบริเวณหลุมศพของญาติพวกเขา แล้วยังตกแต่งหลุมศพด้วยดอกไม้
รูปภาพ กลอนไว้อาลัย หรือแม้กระทั่งเปิดเพลงที่ผู้ตายชอบให้พวกเขาฟัง
เมื่อวิญญาณพวกเขามาถึงแล้วก็จะโรยกลีบดอกดาวเรืองเพื่อนำทางเหล่าวิญญาณมายังแท่นบูชาเพื่อให้พวกเขาได้
ในตลอดทั้งคนนั้นพวกเขาก็จัดปาร์ตี้ให้ทั้งกับครอบครัว และญาติผู้ล่วงลับ แสงเทียนจากแต่ละหลุมศพส่องสว่างไปทั่วบริเวณ
และหลายๆครอบครัวมักจะอยู่ด้วยกันจนถึงเช้า
เชงเม้ง – เคารพบรรพบุรุษแบบจีนแท้
ทางฝั่งของยักษ์ใหญ่ทางฝั่งตะวันออกนี้เอง ก็มีวัฒนธรรมที่ดูแล้วมีความ ‘คล้ายคลึง’ กับการเฉลิมฉลองวันแห่งผู้ล่วงลับในเม็กซิโกเช่นเดียวกัน เทศกาลนั้นเรียกว่า “เชงเม้ง – 清明節” โดยหลักๆแล้ว เทศกาลเชงเม้งคือเทศกาลที่โดยการทำพิธีเซ่นไหว้และปัดกวาดหลุมศพบรรพบุรุษ โดยนอกจากนั้นแล้วยังมีการกราบไหว้เจ้าที่และบรรพบุรุษด้วยของไหว้ต่าง ๆ อาทิเช่น ไก่ – หมูสามชั้นต้ม เส้นบะหมี่สด ขนมของไหว้ต่าง ๆ สับปะรด น้ำชา ธูปเทียน กระดาษเงิน กระดาษทอง ประทัด อีกด้วย ซึ่งเป็นการขอบคุณเจ้าที่และบรรพบุรษที่ได้ช่วยปกปักรักษาครอบครัวเอาไว้ หลังจากไหว้เสร็จ ครอบครัวก็ได้มาอยู่ร่วมกันพร้อมหน้า และได้ร่วมรับประทานอาหาร ของไหว้ และร่วมพูดคุยกันก่อนจะแยกย้ายกันกลับบ้าน
จะเหมือนจะต่าง ก็คล้ายคลึงกัน
เห็นได้ค่อนข้างชัดเจนเลยว่าในแต่ละประเพณีของแต่ละชาตินั้นมีจุดร่วมกันอย่างค่อนข้างเห็นได้ชัด ซึ่งจุดร่วมที่ว่านี้ก็คือ ความกตัญญูต่อบรรพบุรุษ และสิ่งที่พวกเขาทำให้แก่บรรพบุรุษผู้ล่วงลับ เช่นการทำความสะอาดสุสาน การเซ่นไหว้เหล่าบรรพบุรุษด้วยอาหาร และสิ่งของที่เขาชอบ กระทั่งการตกแต่งป้ายหลุมศพ (หรือในทางจีนเรียกว่า ‘ฮวงซุ้ย’) ซึ่งสิ่งที่ได้จากการมาร่วมกันทำอะไรเพื่อครอบครัวของตนแบบนี้นั่นก็คือ การที่ครอบครัวได้กลับมาอยู่พร้อมหน้ากัน ร่วมพูดคุย หลังจากไม่ได้พบเจอกันมานาน ซึ่งเป็นเหมือนอีกแก่นหนึ่งของการทำพิธีอุทิศให้แก่คนตายได้อีกด้วย
ในขณะที่ความแตกต่างของทั้ง 2 พิธีนั้นมักจะเป็นเรื่องย่อย ๆ เสียมากกว่า เช่นเวลาในการจัด ที่ความเชื่อของทั้งสองชาติไม่เหมือนกัน ชาวเม็กซิโกเชื่อว่าวิญญาณผู้เสียชีวิตจะกลับมายังโลกของคนเป็นในเวลากลางคืน ในขณะที่ชาวจีนกลับเชื่อว่า พิธีนี้จะต้องทำในเวลากลางวันเท่านั้น เพราะว่าคำว่าเช็งเม้งนั้นแปลว่าช่วงเวลาแห่งความแจ่มใส เป็นพิธีกรรมที่จะต้องทำในวันที่แจ่มใสของฤดูใบไม้ผลิเท่านั้น กับเรื่องของของเซ่นไหว้ ซึ่งเป็นเพราะอยู่ต่างพื้นที่กัน มีอาหารที่ใช้รับประทานไม่เหมือนกันนั่นเอง
ด้วยความคล้ายคลึงที่มากมายเสียจนแทบจะคิดได้เลยว่าทั้งสองเทศกาลนี้เป็นเทศกาลเดียวกันนั้นทำให้เรากลับมาฉุกคิดได้ว่า แท้จริงแล้วคนเราก็มีความคล้ายคลึงกันมากกว่าที่คิด มีการแสดงความกตัญญูต่อบรรพชนผู้ล่วงลับไปแล้วแตกต่างกัน เพียงแค่มีวิธีการในการแสดงออกที่แตกต่างกัน ซึ่งความคล้ายคลึงกันและความกตัญญูระลึกถึงบรรพบุรุษแบบนี้ เป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้รายได้ของภาพนตร์เรื่อง coco นั้นเป็นภาพยนตร์ที่ประสบความสำเร็จอย่างล้นหลามในประเทศจีนก็เป็นได้
Photo by Drew Hays on Unsplash
อ้างอิงจาก :
https://www.mexconnect.com/articles/3099-mexico-s-day-of-the-dead-resource-page
https://web.archive.org/web/20071130022858/
http://www.mexconnect.com/mex_/muertos.html#
https://hilight.kapook.com/view/106554
https://qz.com/1161335/pixars-coco-has-made-more-money-in-china-than-north-america/
